Bergen op Zoom - Rogier Nerincx Richter (1882-1999)
Bouwhistorie in CAD-tekeningen, met commentaar (1882-1972
Vrijwel alle op deze pagina voorkomende CAD-tekeningen zijn in het *.DWF-formaat; enkele zijn in het *.DWG-formaat. Om ze te kunnen bekijken heb je een DWF/DWG-viewer nodig. Heb je die al geïnstalleerd, klik dan op een link om de betreffende tekening te openen. Heb je nog geen viewer, raadpleeg dan DEZE pagina.
1. Overzichten van het fabrieksterrein met de gebouwen in 3D isometrisch
- Start van het bedrijf in 1882
Drie gebouwen: machinefabriek (met kantoor aan de kop), gieterij en poetserij.
- Omstreeks 1890
De portierswoning en de electrische centrale worden gebouwd.
- Omstreeks 1895
De machinefabriek is uitgebreid met een zijbeuk. Er wordt een grotere machinekamer met stoommachine en ketel bijgebouwd.
- Omstreeks 1900
De machinefabriek wordt verlengd met de nieuwe shed. Er komt een grotere machinekamer met een Dieselmotor die de complete stoom-installatie vervangt.
- Omstreeks 1910
De expeditieloods wordt gebouwd i.v.m. orders voor de Koloniën.
- In 1923
De grote gieterij krijgt een 10-tons kraanbaan. De kleine gieterij wordt gebouwd. Achter de expeditieloods komt een verlengde kraanbaan. De oude kraanbaan uit de gieterij wordt opgesteld op het kastenpark.
- Omstreeks 1925
Een nieuw magazijn wordt gebouwd, met opslagruimte voor modellen op de eerste etage.
- Omstreeks 1930
De oude poetserij wordt gedeeltelijk gesloopt, gedeeltelijk omgebouwd tot modelwerkplaats en compressorruimte; er wordt een eerste etage opgezet voor een modelmakerij. De golfstalen expeditieloods wordt gesloopt. De nieuwe bramerij wordt gebouwd. Er komt op het kastenpark een nieuwe brugkraan. De kleine gieterij wordt verlengd. De windvoorziening van de koepelovens wordt verbeterd.
- Omstreeks 1940
De oostwand van de modelwerkplaats wordt doorgetrokken tot de bramerij om een nieuw modellenmagazijn te vormen. Tussen de bramerij en de machinekamer uit 1910 ontstaat hierdoor een klein binnenplaatsje, dat pas in de jaren 1970 is afgedekt om er een bazenkantoor van te maken.
- Omstreeks 1950
De grote en de kleine gieterij worden aan de oostzijde aanzienlijk verlengd. De oostwand komt schuin te staan, om maar zo dicht mogelijk bij de perceelscheiding te kunnen komen en zodoende maximaal gebruik te maken van het beschikbare terrein. Tegen de noordwand, ongeveer in het midden, worden twee nieuwe koepelovens gebouwd, in een nieuw ovenhuis met overdekte beladingsruimte. Aan de zuidzijde worden enkele kleine aanbouwen gezet, o.m. voor een nieuwe zanddroger. Het bazenkantoor tegen de westgevel wordt enigszins gewijzigd. De bramerij wordt uitgebreid en gemodificeerd. Er worden in verband met het sterk toegenomen aantal arbeiders en produktievolume (op gehuurde grond) vier Nissenhutten opgesteld en een fietsenstalling gebouwd.
- In 1961
Het terrein wordt aan de noord- en de oostzijde uitgebreid door aankoop van twee percelen land (de gemeente ontwikkelde destijds deze oorspronkelijk voor landbouw in gebruik zijnde gronden tot industrieterrein). Er worden een nieuw compressorgebouw en een nieuw bunkergebouw neergezet; alsmede een zestal garages.
- In 1971
Er wordt een nieuwe kantine gebouwd. Aan de noordzijde wordt de terreingrens rechtgetrokken door grondruil.
- In 1972
De PVC-loods wordt gebouwd. Aan de noordzijde en aan de uiterste noordoosthoek wordt land afgestoten.
2. De plattegrond van de fabriek en de plattegronden, aanzichten en doorsneden van de gebouwen in 2D
- Start van het bedrijf in 1882
Drie gebouwen: machinefabriek (met kantoor aan de kop), gieterij en poetserij.
- Omstreeks 1890
De machinefabriek is uitgebreid met een zijbeuk. Er wordt een grotere machinekamer met stoommachine en ketel bijgebouwd.
- Omstreeks 1895
De machinefabriek is uitgebreid met een zijbeuk; er wordt een grotere machinekamer met stoommachine en ketel bijgebouwd
- Omstreeks 1900
De machinefabriek wordt verlengd met de nieuwe shed. Er komt een grotere machinekamer met een Dieselmotor die de complete stoom-installatie vervangt.
- Omstreeks 1910
De expeditieloods wordt gebouwd i.v.m. orders voor de Koloniën.
- In 1923
De grote gieterij krijgt een 10-tons kraanbaan. De kleine gieterij wordt gebouwd. Achter de expeditieloods komt een verlengde kraanbaan. De oude kraanbaan uit de gieterij wordt opgesteld op het kastenpark.
- Omstreeks 1925
Een nieuw magazijn wordt gebouwd, met opslagruimte voor modellen op de eerste etage.
- Omstreeks 1930
De oude poetserij wordt gedeeltelijk gesloopt, gedeeltelijk omgebouwd tot modelwerkplaats en compressorruimte; er wordt een eerste etage opgezet voor een modelmakerij. De golfstalen expeditieloods wordt gesloopt. De nieuwe bramerij wordt gebouwd. Er komt op het kastenpark een nieuwe brugkraan. De kleine gieterij wordt verlengd. De windvoorziening van de koepelovens wordt verbeterd.
- Omstreeks 1940
De oostwand van de modelwerkplaats wordt doorgetrokken tot de bramerij om een nieuw modellenmagazijn te vormen. Tussen de bramerij en de machinekamer uit 1910 ontstaat hierdoor een klein binnenplaatsje, dat pas in de jaren 1970 is afgedekt om er een bazenkantoor van te maken.
- Omstreeks 1950
De grote en de kleine gieterij worden aan de oostzijde aanzienlijk verlengd. De oostwand komt schuin te staan, om maar zo dicht mogelijk bij de perceelscheiding te kunnen komen en zodoende maximaal gebruik te maken van het beschikbare terrein. Tegen de noordwand, ongeveer in het midden, worden twee nieuwe koepelovens gebouwd, in een nieuw ovenhuis met overdekte beladingsruimte. Aan de zuidzijde worden enkele kleine aanbouwen gezet, o.m. voor een nieuwe zanddroger. Het bazenkantoor tegen de westgevel wordt enigszins gewijzigd. De bramerij wordt uitgebreid en gemodificeerd. Er worden in verband met het sterk toegenomen aantal arbeiders en produktievolume (op gehuurde grond) vier Nissenhutten opgesteld en een fietsenstalling gebouwd.
- In 1961
Het terrein wordt aan de noord- en de oostzijde uitgebreid door aankoop van twee percelen land (de gemeente ontwikkelde destijds deze oorspronkelijk voor landbouw in gebruik zijnde gronden tot industrieterrein). Er worden een nieuw compressorgebouw en een nieuw bunkergebouw neergezet; alsmede een zestal garages.
- In 1971
Er wordt een nieuwe kantine gebouwd. Aan de noordzijde wordt de terreingrens rechtgetrokken door grondruil.
- In 1972
De PVC-loods wordt gebouwd. Aan de noordzijde en aan de uiterste noordoosthoek wordt land afgestoten.
3. De afzonderlijke gebouwen in 2D en 3D isometrisch
Machinefabriek, kantoorgebouw en machinekamer
- Oorspronkelijke bouwtoestand, 1882
Idem, nu echter isometrisch
De machinefabriek is symmetrisch rond de naar de Wattstraat gekeerde fronton gebouwd. Samen met het fraai geornamenteerde kantoorgebouw ontstaat zo aan de straatzijde een gevel van welhaast klassieke schoonheid. Voor de fabriek stonden nog een paar oude bomen die het geheel lommerrijk beschaduwen. Tussen het kantoor en de machinefabriek liggen het magazijn en een werkkamer, vermoedelijk de tekenkamer. Aan het andere uiteinde van de machinefabriek staan in een bakstenen aanbouw een stoomketel en een verticaal stoommachientje. Dit drijft een in de houten loods achter de machinefabriek geplaatste kapitale portaalschaafbank aan. De machinefabriek heeft een eenvoudige houten kapconstructie.
- Wijzigingen omstreeks 1895
Idem, nu echter isometrisch
Tussen de tekenkamer en het oude ketelhuis wordt aan de oostzijde van de machinefabriek een smalle zijbeuk bijgebouwd. Deze heeft een sheddak. Het oude ketelhuis-annex-machinekamer wordt ontruimd en bij de machinefabriek getrokken. Er komen een nieuwe ketel en een zwaardere stoommachine in een nieuw ketelhuis, dat naast de oude houten loods van de portaalschaafbank wordt gesitueerd.
- Uitbreidingen omstreeks 1900
Idem, nu echter isometrisch
Het ketelhuis uit 1895, de schoorsteen uit 1882 en de houten loods voor de portaalschaafbank uit 1882 worden afgebroken. Op de vrijkomende grond wordt een verlenging van de machinefabriek met 70% gerealiseerd. De westgevel hiervan maakt een lichte knik t.o.v. de westgevel van het oude deel van de machinefabriek, om de straatlijn te volgen. De oostgevel loopt recht in het verlengde van de oostgevel van het oude deel van de machinefabriek door. Het hoofdgebouw van de machinefabriek versmalt daardoor naar het noorden toe. Tegen het nieuwe deel van de machinefabriek wordt aan de oostzijde over de volle lengte een brede zijbeuk met hoog sheddak gebouwd. Het poetserijgebouw (zie onder) wordt doorgetrokken tot aan de oostgevel van de machinefabriek. In de zo ontstane scherpe hoek tussen de machinefabriek en het poetserijgebouw wordt een compleet nieuwe machinekamer met een Dieselmotor van vermoedelijk 50 pk opgericht. De resterende driehoekige ruimte tussen deze drie gebouwen wordt afgedekt. In dit dak komt een lichtkoepel. In deze ruimte wordt het riemdrijfwerk van de nieuwe machinekamer naar het gieterijgebouw (zie onder) ondergebracht. De hoge puist op de machinekamer is het waterreservoir voor de koeling van de Dieselmotor.
Gieterijgebouw
- Oorspronkelijke bouwtoestand, 1882
Idem, nu echter isometrisch
Het gebouw heeft een hoge middenbeuk en twee zijbeuken. De langsmuren van de middenbeuk rusten op zware gietijzeren kolommen, waaraan tevens de kraanbaanrails zijn opgehangen. De houten kapconstructie is interessant. Tegen de oostkop van de gieterij zijn aangebouwd: een gebouwtje met zadeldak, dat de droogstoof (voor kernen) huisvest; en een afdak, waaronder kolen en cokes werden geborgen. De twee (kleine) koepelovens staan op de noordwesthoek van het gebouw, op een geklonken stalen bordes. Ze staan gewoon in de buitenlucht .... Op dezelfde hoek ook een WC en een privaat.
- Wijzigingen omstreeks 1890
Idem, nu echter isometrisch
Bouw van de electrische centrale en een portierswoning tegen de westkop van de gieterij. De (gelijkstroom) dynamo werd gehuisvest een klein gebouwtje op de noordwesthoek. Hij was direct gekoppeld met een kleine verticale stoommachine en de benodigde stoom werd via een luchtleiding betrokken van de stoomketel in de machinefabriek. De dynamo diende uitsluitend om stroom op te wekken voor verlichting van de gieterij met gloeilampen; en voor een grote lamp in een vakwerkmast recht voor het kantoor. Een bijzonder geavanceerde plant, die de Bergense bevolking menig "Ahhhh ...." ontlokt zal hebben. Toen in 1900 de nieuwe machinekamer met Dieselmotor werd opgericht, werd hier gelijk een nieuwe dynamo (draaistroom?) geplaatst. Het gebouwtje van de electrische centrale verloor z'n functie en bleef leeg staan. De portierswoning op de zuidwesthoek van de gieterij had tot omstreeks 1970 nog de oorspronkelijke bedsteden. Natuurlijk werd hij toen allang niet meer als woning gebruikt, maar als rommelhok. Naast de woning een ommuurde (moes) tuin.
- Uitbreidingen in 1923
Idem, nu echter isometrisch
Het werd tijd om de capaciteit van de gieterij, en dan in het bijzonder van de vormerij, flink op te voeren. Daartoe werd aan de zuidzijde van het gieterijgebouw een compleet nieuw gebouw opgetrokken, dat altijd bekend is gebleven onder de naam "kleine gieterij". Het gebouw was iets korter dan de oude gieterij omdat het aansloot tegen de ommuurde (moes) tuin. Het had over een groot deel van de lengte een hoge ventilatiekap. Verder werd de grote gieterij stevig onder handen genomen. Men wilde een aanmerkelijk zwaardere loopkraan installeren (10 ton). Dat had wel wat voeten in aarde. De oude gietijzeren kolommen en hun gemetselde funderingen waren hiervoor beslist te licht. Eerst werd de houten kap van het middengebouw gedemonteerd. Vervolgens werden de bakstenen muren op de kolomrijen gesloopt. De gietijzeren ramen die daarbij vrijkwamen zijn later in eigen beheer omgesmolten. Daarna werden de kraanbanen en de gietijzeren kolommen gedemonteerd. De oude kolomfunderingen werden vervangen door veel zwaarder exemplaren van gestort beton. Hierop werden nieuwe vakwerkstalen kolommen gesteld. De langswanden werden geheel door stalen ramen vervangen. De oude houten kap werd weer opgebouwd en daarmee was de totaal gerejuveneerde gieterij gereed. De oude kraanbaan met loopkat werd in het nieuw ingerichte kastenpark (zie onder) weer opgebouwd op deels de oude, deels ook op nieuwe kolommen. Tenslotte werd aan de oostkop van de nieuwe kleine gieterij een flink afdak gebouwd, waaronder de gieterijcokes werd opgeslagen. Onder het oude afdak, pal daarnaast, dat nu vrijkwam, werd een extra droogstoof bijgebouwd.
- Verdere verbeteringen omstreeks 1930
Idem, nu echter isometrisch
Vijf verbeteringen. De kleine gieterij werd verlengd, zodat deze even lang werd als de grote gieterij. De luchtverversing van de grote en de kleine gieterij werd aanmerkelijk verbeterd door het plaatsen van ruimere ventilatiekokers op de nokken. De twee koepelovens werden voorzien van een veel groter en zwaarder bordes. De ovens zelf werden, voor zover ik kan nagaan, niet gemodificeerd. Wel werd de luchtvoorziening sterk verbeterd. Er kwam een nieuwe compressor op de begane grond van het poetserijgebouw, dat op dit moment ook onderhanden werd genomen. Het drijfwerk, dat van de machinekamer, dwars door de poetserij, op een luchtbrug overstak naar de gieterij, om daar de oude compressor te drijven, kon vervallen. Om de vergroting van het bordes mogelijk te maken, werd de S-slinger in het smalspoor bij de oostpoort van de bankwerkerij (machinefabriek) weggenomen. Tenslotte werd het voormalige centrale-gebouwtje verbouwd en uitgebreid tot een kantoor voor de gieterijbaas. In de jaren 1950 konden de arbeiders er bij het begin en eind van de werktijd hun aanwezigheidsregistratiekaarten afstempelen.
- Omstreeks 1950
Idem, nu echter isometrisch
De grote en de kleine gieterij worden aan de oostzijde aanzienlijk verlengd. De oostwand komt schuin te staan, om maar zo dicht mogelijk bij de perceelscheiding te kunnen komen en zodoende maximaal gebruik te maken van het beschikbare terrein. Tegen de noordwand, ongeveer in het midden, worden twee nieuwe koepelovens gebouwd, in een nieuw ovenhuis met overdekte beladingsruimte. Aan de zuidzijde worden enkele kleine aanbouwen gezet, o.m. voor een nieuwe zanddroger. Het bazenkantoor tegen de westgevel wordt enigszins gewijzigd.
Poetserijgebouw - na 1930 bekend als de modelmakerij
- Oorspronkelijke bouwtoestand, 1882
Idem, nu echter isometrisch
Een eenvoudig langgestrekt gebouw, onderverdeeld in zes gescheiden secties, die als volgt bestemd waren: smederij, modelmakerij, poetskamer, magazijn machinedelen, magazijn oliën, zandhok.
- Verlenging omstreeks 1900
Idem, nu echter isometrisch
Het poetserijgebouw wordt doorgetrokken tot aan de oostgevel van de machinefabriek. In het nieuwe stuk van de zuidgevel komt een ruime poort. Om geen licht uit de oude zijbeuk van de machinefabriek weg te nemen, krijgt het nieuwe deel van het poetserijdak een wolfskap.
- Grondige verbouwing omstreeks 1930
Idem, nu echter isometrisch
Om plaats te maken voor de bouw van de nieuwe bramerij wordt het oude poetserijgebouw aan de oostzijde een heel stuk ingekort. Omdat de zo verdwijnende ruimte niet gemist kan worden, wordt een hele nieuwe verdieping op de poetserij gebouwd. Op deze verdieping komt de modelmakerij. Het gebouw staat vanaf dat moment dan ook onder die naam bekend.
- Omstreeks 1940
Idem, nu echter isometrisch
De oostwand van de modelwerkplaats wordt doorgetrokken tot de bramerij om een nieuw modellenmagazijn te vormen. Tussen de bramerij en de machinekamer uit 1910 ontstaat hierdoor een klein binnenplaatsje, dat pas in de jaren 1970 is afgedekt om er een bazenkantoor van te maken.
Expeditieloods
- Oorspronkelijke bouwtoestand, 1910
Idem, nu echter isometrisch
In de late jaren 1900 kwamen er relatief veel orders van het Ministerie voor de Koloniën. Al dit materiaal ging naar Java. Het betrof altijd combinatieopdrachten, grote partijen dus, dit in verband met het verzenden per schip. De bij RNR beschikbare opslagruimte schoot schromelijk tekort. Inderhaast werd in eigen beheer een (aan alle zijden open) expeditieloods opgetrokken. Het dak was van zelfdragende (!) gebogen golfplaat. De kolommen uit I-profiel droegen op stoelen ook de kraanbaanrails. De kraanbaan voor een bovenloopkraan werd gelijk een stuk buiten de loods doorgetrokken. Dat gaf, net achter de poetsloods, een prachtig terrein voor de in verband met dit werk veel voorkomende proefmontages. De loods was tamelijk gammel van constructie.
- Verlenging omstreeks 1920
Idem, nu echter isometrisch
In 1920 werd de kraanbaan aan de oostzijde van de expeditieloods een heel stuk verlengd. Hij stak nu ruim één travee buiten het poetserijgebouw uit. In die laatste travee werden grote vormkasten opgeslagen. Met de loopkraan konden deze makkelijk op smalspoorwagon worden gezet. Er liepen rails van hier naar de uitbrekerij annex poetserij en de gieterij. Handling van de vormkasten werd zo een heel stuk simpeler.
Omstreeks 1930 werden de oude expeditieloods en de verlengde kraanbaan daarvan afgebroken, om plaats te maken voor de bouw van de nieuwe bramerij.
Kastenpark
Magazijngebouw
- Oorspronkelijke bouwtoestand, omstreeks 1925
Idem, nu echter isometrisch
Het nieuwe magazijngebouw dat in 1925 juist ten noorden van de machinefabriek werd gebouwd, had twee bouwlagen. Op de begane grond werd allerhand inkoopmateriaal (met uitzondering natuurlijk van de gieterijgrondstoffen) en gereed produkt opgeslagen. Op de eerste verdieping kwam de zogenaamde modellenzolder. Hier werden de immer in aantal en grootte toenemende gietmodellen na inspectie en eventuele reparatie overzichtelijk bewaard, zodat ze snel teruggevonden konden worden wanneer ze weer nodig waren voor het vormen van de volgende serie produkten. De open ruimte tussen de machinefabriek en het nieuwe magazijngebouw werd aan de straatzijde afgesloten met een muur met wijde poort.
Bramerij
- Oorspronkelijke bouwtoestand, omstreeks 1930
Idem, nu echter isometrisch
Na de sloop van het oostelijk deel van de oude poetserij en van de golfstalen expeditieloods en diens verlengde kraanbaan, kon de nieuwe bramerij opgebouwd worden. Een eenvoudige staalconstructie, ongetwijfeld in eigen beheer vervaardigd en opgebouwd. In een zijgebouw aan de noordoostzijde werd een zandstraalinrichting geplaatst. Een tweede zijgebouw huisvestte de nieuwe kapitale Diso-slijpmachine die werd gebruikt voor het vlakken van filterpersramen.
- Omstreeks 1950
Idem, nu echter isometrisch
De bramerij wordt uitgebreid en gemodificeerd.
Bunkergebouw
Compressorgebouw en garages
Kantine
PVC-loods
4. Intern transport: layout van het smalspoornet
Al vanaf het begin beschikte RNR over een smalspoornet. Dit werd geleidelijk uitgebreid. Ik heb het in geel ingetekend in de volgende CAD-tekeningen
Motorisch vanaf circa 1950
In de vroege jaren 1950 verliet RNR het intern transport per smalspoorwagon en stapte over op gemotoriseerd vervoer. Beschikbaar waren:
- Yale 2-tons heftruck (bouwjaar 1953)
- Demag "Mobilkran V25", i.e. een verrijdbare zwenkkraan met een hefvermogen van 0,5 ton bij de maximale uitlading van 5 meter en 2,5 ton in de steilste stand van de giek (bouwjaar 1956)
- CMC "Carriola a motore" CM/6, i.e. een driewielige gemotoriseerde baklader - een soort voorganger van de moderne shovel (bouwjaar 1955)