Technische lijntekeningen zijn voor een goede documentatie bijzonder geschikt. Hetzij op de klassieke wijze in 2D, met plattegrond en aanzichten of samenstelling, doorsneden en details; hetzij in 3D isometrisch. De klassieke 2D tekeningen vergen een meer geoefend oog; isometrische tekeningen (en de daarvan afgeleide "exploded views") zijn ook voor niet-technici makkelijk(er) te begrijpen.
2D-lijntekening
Hierboven heb je een 2D lijntekening van een fabriekspand, bestaande uit een kantoor met daar tegenaan een machinefabriek. Tegen één zijwand van de machinefabriek een lange zijbeuk met sheddak. Nabij de achterkop van de machinefabriek staan een machinekamer, een schoorsteen en een aanbouw waarin een grote schaafbank. Centraal in de tekening, een bovenaanzicht (dakenplan) en een plattegrond. Daar omheen, de vier gevels, twee verticale langs- en twee verticale dwarsdoorsneden.
Hieronder zie je een 3D isometrische lijntekening van hetzelfde fabriekspand.
3D isometrische lijntekening van de ene zijde van het gebouw
Zie je dat zo'n isometrische tekening veel makkelijker te snappen is?
Ik geef onmiddellijk toe, dat er in de eerste (2D) tekening (veel) méér informatie is verwerkt dan in de tweede (3D). Zo kun je in de eerste OOK de van ons afgewende zijde van het pand bekijken. Dat zou een tweede isometrische tekening vergen.
3D isometrische lijntekening van de andere zijde
Hier heb je dat tweede isometrische aanzicht dan. We kijken nu tegen de tegenoverliggende zijgevel en de achtergevel aan.
Met twee isometrische tekeningen is het uiterlijk van het gebouw volledig vastgelegd. Maar .... van de interne details zien we natuurlijk niets. Vergelijk dat met de 2D-tekening. Hierin zijn WEL allerlei interne details te zien, zoals kolommen en spanten. In een isometrische tekening kun je naar wens uitwendige OF inwendige details van een object weergeven (bijvoorbeeld buitenmuren of binnenwanden). Maar beide tegelijk, dat gaat niet.
Onderstaand gieterijgebouw is opgetrokken in staalconstructie, de wanden ingevuld met halfsteens metselwerk en draadglas.
Uitwendig
Inwendig
Op deze wijze kun je - in principe - met vier isometrische aanzichten het object in- en uitwendig volkomen vastleggen. We hebben nu voorbeelden gezien van een 2D tekening en van vier 3D isometrische tekeningen. Aan het begin van deze pagina noemde ik ook de van de isometrische tekening afgeleide "exploded view". Wat is dat voor tekening en waar dient hij voor?
Exploded view van een stalen gietvormkast
In een "exploded view" blaas je het afgebeelde object als het ware op. Anders gezegd, je trekt het in componenten uit elkaar, op zodanige wijze dat je (als je de losse onderdelen goed rangschikt over de tekening) ineens wél allerlei details van de opbouw kunt laten zien.
Exploded view van een 49 cc Puch bromfietsmotor
Elk type tekening heeft z'n specifieke voor- en nadelen; en z'n eigen toepassingsgebied.
Een werktuigbouwkundige 2D tekening kan een algemene samenstelling of een overzicht van een object laten zien, maar ook een detail ervan belichten. Je kunt in een 2D tekening de allerfijnste details documenteren, desgewenst in verschillende aanzichten en doorsneden. De tekening kan worden voorzien van bijgeschreven maten, van een indicatie van het gebruikte materiaal, er kan een montagevoorschrift worden toegevoegd, de te hanteren kwaliteitseisen en toelaatbare toleranties kunnen worden gespecificeerd, hulpgrootheden zoals ingeschreven hoeken kunnen worden aangegeven.
Werktekening van een drijfstang
Verder kan de tekening de benodigde informatie verstrekken over te gebruiken gietmodellen en/of smeedstukken, bewerkingvoorschriften geven, oppervlaktebehandelingen voorschrijven en andere afwerkingen, zoals verven, teren, noem maar op. Kortom, de tekening bevat en presenteert op overzichtelijke wijze alle informatie die de ontwerper en tekenaar tijdens het ontwerpproces hebben gegenereerd en die nodig is om het getekende object probleemloos te gaan vervaardigen en/of te onderhouden. Dus: 2D tekeningen zijn werk tekeningen.
Werktekening van een gaffel
Een 2D tekening krijgt altijd een welbepaalde vorm en uitvoering om aan de zojuist opgesomde specifieke gebruikerseisen te kunnen voldoen. Hij wordt bijvoorbeeld in een standaard projectie getekend, zodat je in één oogopslag alle aanzichten en doorsneden kunt identificeren. Hij wordt exact op schaal getekend. Maten worden op uniforme wijze ingeschreven. Toleranties en bewerkingen zijn genormaliseerd en hebben hun eigen codes, zodat de tekenaar kan volstaan met het aangeven van eenvoudige, universeel begrepen code-tekens. In de rechteronderhoek vind je een massa informatie, zoals een stuklijst die bij een samenstelling alle onderdelen opsomt, het tekeningformaat en het tekeningnummer, de data van tekenen, controle en goedkeuring, een overzicht van ingevoerde correcties en modificaties, te gebruiken ruwe materialen.
Werktekening van een uitlaatklephuis
We constateren, dat 2D tekeningen sterk geformaliseerd zijn. Een ingenieur of tekenaar begrijpt ze in één oogopslag, omdat hij vertrouwd is met de methodiek van tekenen en met de gebruikte symbolen, codes en normen. Voor een outsider, die immers die achtergrond niet heeft, is dat véél lastiger. Dit nu is precies de reden, waarom 2D tekeningen wellicht minder geschikt zijn voor algemene documentatie-doeleinden.
Werktekening van een cilinderkop
Voor een bouwkundige tekening gelden hetzelfde soort opmerkingen. Lees in plaats van "montagevoorschrift" bijvoorbeeld "metselverband"; lees voor "gietmodellen" bijvoorbeeld "betonstortmal" en lees voor "gebruikt materiaal" bijvoorbeeld "wapening" - je ziet de overeenkomsten.
Isometrische schets van een kubus
Een 3D isometrische tekening geeft meestal een overzicht, zelden een detail. In veel gevallen dient hij hoofdzakelijk om te presenteren, voor commerciële doeleinden. Hij ziet er zeker in dat geval gelikt uit. Een ander doel van een 3D isometrische tekening kan zijn, de opbouw en werkingswijze van een object te verklaren of verduidelijken. Aan de hand van zo'n 3D tekening krijgt een gebruiker, onderhoudsmonteur, potentiële klant, ambtenaar inzicht in het getekende object of project. Het is dan ook niet ongebruikelijk om kleur aan te wenden in de tekening, om hem zo begrijpelijk en toegankelijk mogelijk te maken.
Complexe produkten kun je vooral in exploded views goed verklaren, omdat (bij een doordachte opmaak van de tekening) de onderdelen elkaar niet in de weg zitten.
Een 2D lijntekening wordt op schaal gemaakt. Dat wil zeggen, je kan een lineaaltje langs een lijn leggen en zo de lengte direct aflezen. Door dit tekenen-op-schaal krijg je in één oogopslag een correct beeld van de vorm van een object. Is dat in een isometrische tekening ook het geval?
Jawel! Omdat de drie hoofdassen in zo'n tekening op 30°, 90° en 150° worden gelegd, is de schaal langs elk van die assen gelijk. Er is immers sprake van gelijkzijdige driehoeken. Je kunt dus lengte, breedte en hoogte gewoon direct in de tekening opmeten. De gekozen 1:1:1 verhouding blijkt soms echter wel tot interpretatieproblemen te leiden. Kijk maar naar de hierboven getoonde kubus. Je ziet dat diverse ribben en diagonalen keurig in elkaars verlengde liggen. Dat kan heel verwarrend zijn.
Deze moeilijkheid vermijd je in een andere projectie, de dimetrische. Hier liggen de drie hoofdassen op 42°, 90° en 173°. Deze keuze heeft tot gevolg, dat lengte, breedte en hoogte zich verhouden als ½:1:1. Met andere woorden, wanneer je een lengtemaat in de tekening opmeet, moet je hem met 2 vermenigvuldigen om de correcte waarde te krijgen. Het beeld vertoont dan ook in één richting een fikse verkorting, kijk maar naar onderstaande tekening.
Dimetrische schets van een tweeling gelijkstroom stoommachine
Hoe ernstig de vertekening is, zie je goed als je de dimetrische tekening hierboven vergelijkt met de in 2D getekende plattegrond van de machine hieronder. Dit is de reden waarom de dimetrische projectie zelden gebruikt wordt.
Plattegrond van dezelfde machine getekend in 2D
Detail van een opgemeten isometrische tekening van een stoom-looierij