In vrijwel elke machine kun je een aantal basismechanismen onderscheiden. Elk heeft in het geheel van de machine zijn eigen functie; door ingenieuze combinatie van dergelijke eenheden kan de machine doen wat we van haar verlangen.
Veel van de in de machinebouw gebruikte mechanismen gaan een heel eind terug in de tijd. Vanouds bekende oplossingen voldeden meestal best goed. Daar zaten immers al honderden jaren ervaring en inventiviteit achter .... Minder geslaagde constructies ("nieuwerwetsche probeersels") verdwenen vanzelf, zonder veel sporen achter te laten. Zij doorstonden de toets der tijd niet.
Een ingenieur of machinebouwer bouwt in de praktijk van alledag natuurlijk een ruime kennis van mechanismen op. Hij kan daarbij altijd terugvallen op diverse overzichten van de bruikbaarste mechaniekjes, die in de loop van de laatste 250 jaar in boekvorm zijn gepubliceerd. Een van deze publicaties is het Theatrum Machinarum van Jacob Leupold, dat tussen 1724 en 1739 verscheen.
Leupold was een echte ingenieur, een man die theorie en praktijk met voordeel wist te combineren. Hij had niet veel op met pure theoretici en ook voor de pure amateur-knutselaars had hij weinig tijd: "ist ein theoreticus der nur der fundamenta innen hat; ein practicus aber, der auch nach denen fundamenten eine maschine würklich anzugeben und auszuführen weiß. Eine empiricus ist, der zwar eine maschine nach eingeführter arth und gebrauch auffzubauen weiß, aber keine ursach weiß, oder einige fundamenta hat, warum dieses oder jenes so und nicht anders seyn muß."
In het Theatrum Machinarum behandelt Leupold een heel stel van de toenmalige basismechanismen. Hij bespreekt ze en velt gelijk een oordeel over de praktische bruikbaarheid ervan.
Vangmechanisme voor een hijstouw
Op DEZE pagina kijk ik middels Leupolds Theatrum naar de verschillende destijds voorkomende vormen van haspels; en op DEZE pagina komen uitgebreid katrollen ter sprake. Beide mechanismen waren ook in Leupolds tijd al eeuwen bekend en in gebruik. Het merkwaardige is, dat de tekeningen in Leupolds boek zowel goede als veel mindere constructies tonen. Zonder evaluerend commentaar zijnerzijds. Dat had ik eigenlijk niet verwacht. Of liet Leupold het oordeel misschien over aan de gebruiker?
Worm-wormwiel overbrenging in een (zelfremmende) lier
Leupold was een driftig verzamelaar van allerhande praktische EN theoretische kennis en ervaring, die hij als ingenieur probeerde te doorgronden - en te publiceren. In dat streven was hij beslist niet de enige of de eerste. Agricola, met De Re Metallica (1556) deed het al een 170 jaar eerder (over de winning van metalen). De Encyclopædistes in Frankrijk volgden Leupold op de hielen, met hun magistrale Encyclopédie (vanaf 1751).
De gedachte achter dergelijke "zo-veel-mogelijk-alles-omvattende" sterk geïllustreerde tekstboeken was zuiver. Beschrijf en deel .... Maar het streven, hoe zuiver ook, werkt niet. Je leest de Diderot et d'Alembert (de Encyclopédie) of Leupold en bestudeert hun illustraties en probeert vervolgens het gelezene en bestudeerde werkelijk te bouwen. Dan blijkt keihard dat essentiële details in de papieren beschrijving onduidelijk zijn of geheel ontbreken. Jouw reconstructie werkt niet of niet lekker. Het is nu eenmaal niet mogelijk ERVARING via papier over te dragen ....