Wanneer een stalen hamer het te hameren materiaal teveel zou beschadigen, gebruik je liever een houten hamer. Bijvoorbeeld om houten delen bij het lijmen aan te kloppen. Een stalen hamer zou makkelijk deuken in het hout slaan. Ook wanneer je beitels of gudsen op je werkstuk gebruikt, kies je bij voorkeur een houten hamer of klopper, want stalen hamers vermoorden zulk gereedschap. Een stuk plaatmateriaal vlakken doe je ook beter met een houten hamer dan met een stalen, want de laatste rekt het materiaal te plaatselijk, waardoor het eerder meer dan minder gaat bobbelen.
Houten hamers zijn er in verschillende vormen. Eén ding hebben ze alle gemeen: de hamerkoppen zijn (vrij) groot. Dat wordt begrijpelijk als je bedenkt, dat de soortelijke massa van hout minder dan 1 is. Hout neemt per kilo ongeveer tien maal het volume van staal in .... De grootte van de kop brengt mee, dat deze vaak gebogen wordt uitgevoerd. De banen staan dan wat schuin, zodat het makkelijker is om het werkstuk recht te raken.
Het Engels is op het gebied van houten hamers expressiever dan het Nederlands. Daar onderscheidt men vier soorten, de "hammer", de "mallet", de "maul" en de "sledge". Voor de eerste gebruiken wij gewoon "hamer". Voor de laatste kennen wij de zwaar verouderde term "slegge", die natuurlijk gewoon een verbastering van sledge is. Voor de mallet gebruik ik hier als benadering: "klopper" en voor de maul gebruik ik hier als benadering: "vuist". Hieronder zullen we voorbeelden van alle vier de typen zien.
Voor de fabricage van houten hamers zijn diverse houtsoorten in gebruik (geweest). Welke houtsoort voor welke toepassing het meest geschikt is, wordt in hoofdzaak bepaald door de eigenschappen, al spelen verkrijgbaarheid en kostprijs natuurlijk ook een rol.
Groeit in heel Europa, Noord Amerika en Japan. Het hout is vast, zeer taai en moeilijk te splijten. Het is niet erg zwaar (soortelijke massa 0,55-0,70) en ook niet erg hard. Het werkt slechts weinig.
Iepen leent zich goed voor al dan niet in vorm gebogen lange stelen voor landbouwgereedschap. Deze houtsoort kan namelijk gestoomd makkelijk worden gebogen en houdt de verkregen vorm. Het meest gebruikt wordt iepenhout in de wiel- en wagenmakerij, en voor snij- en draaiwerk en gietmodellen. Ook wordt iepen veel toegepast voor goedkope grote sleggen.
Twee sleggen in iepenhout. Zie je de grote afmetingen van de hamerkoppen? Ze zijn verstevigd met omgelegde stalen banden. De stelen hebben een conisch uiteinde dat zo is gevormd, dat de kop nooit van de steel kan vliegen. Dat is geen overbodige luxe bij een gereedschap met een steellengte van meer dan 1 meter.
Groeit in heel Europa. Het hout is vrij hard en fijn van nerf en daardoor goed te bewerken. Het is wat zwaarder dan iepen en lichter dan steenbeuken (soortelijke massa 0,60-0,75). Ongestoomd werkt beuken sterk; na het stomen echter een stuk minder.
Beuken is geschikt voor standaard houten hamerkoppen en houtschaven; verder voor werkbanken en meubelen en allerlei huishoudelijke artikelen. De laatstgenoemde toepassingen vooral omdat het hout tijdens het stomen makkelijk kan worden gebogen en het de verkregen vorm na afkoeling en droging behoudt.
Hieronder drie beuken hamers in verschillende uitvoeringen; en, ter vergelijking, ook een moderne kunststof uitvoering.
a. Gebogen rechthoekige klopper, 1904. Graag gebruikt voor het drijven van beitels en gutsen. Beschadigt namelijk de heften van de beitels niet. Goedkoop en niet zeer duurzaam.
b. Boldrijfhamer, 1956. Heeft een vrij scherpe radius. De kopvorm is wat complexer en kan het makkelijkst in "gewoon" beuken worden gedraaid.
c. Ronde klopper, circa 1950. Voor metselaars, om te gebruiken bij het richten van bakstenen.
d. Een hedendaagse klopper, 2004, in HD polyethyleen, gewicht 1,5 kg.
Steenbeuken komt uit West- Midden- en Oost-Europa. De kleur is vrijwel wit tot lichtgrijs. Het hout is zeer hard (dit is de hardste inheemse Europese houtsoort), taai, kan wrijving en schokbelasting goed weerstaan. Het werkt echter sterk. Het is vrij zwaar (soortelijke massa 0,75-0,90).
Steenbeuken wordt toegepast voor duurdere professionele houten hamers en houtschaven.
Hieronder twee steenbeuken hamers in verschillende uitvoeringen.
a. Met tonvormige kop.
b. Met gebogen rechthoekige kop.
Groeit rond de Middellandse Zee. Het beste komt uit Turkije. De kleur van het kernhout is lichtbruin tot bruin, soms tot bruinzwart. Het spinthout is lichter. Het hout is erg hard, vast, zeer zwaar (soortelijke massa 0,90), zeer sterk en moeilijk te splijten. Het werkt maar weinig. Door de grote hardheid is azijnhout moeilijk te bewerken. De bewerkte oppervlakte is redelijk maar niet erg glad.
Azijnhout wordt graag gebruikt voor hamerkoppen, loodkloppers en kammen (tanden van houten tandwielen). Verder voor heiblokken en hak- en stansblokken.
Hieronder drie voorbeelden.
a. Azijnhouten breeuw- of kalefaathamer. Houten schepen worden gebreeuwd oftewel gekalefaterd, om ze waterdicht te maken. Daartoe wordt met dit soort hamers een mengsel van pek en touwvezels in de spleten tussen de planken van de scheepshuid gewerkt
b. Twee azijnhouten moskuilen
In het Engels bekend als dogwood. Groeit in de VS en zuidelijk Canada. Het hout is zeer fijn van draad en toont een mooie gelijkmatige textuur. Het kernhout is donkerbruin, soms met witte strepen. Het spinthout is crèmewit tot rood gekleurd. Het hout is zwaar, hard, sterk en hogelijk schokbestendig, In deze eigewnschappen is alleen hickory nog iets beter. In feite is dit een van de hardste en sterkste inheemse houtsoorten in de VS. Het werkt echter nogal. Kornoelje is redelijk te bewerken vanwege zijn fijne draad. Het kan heel glad worden afgewerkt en behoudt zijn gladheid ook bij intensuief gebruik.
Men past kornoelje toe voor hamerkoppen, vuisten en heften van houtbeitels. Je kunt direct op zo'n heft slaan zonder dat het splijt. Verder voor spoelen voor weefgetouwen, koppen van golfstokken en breinaalden. Ook zeer geschikt voor wiggen, hefbomen, poelies en als lageringen voor lichte belasting.
Een voorbeeld.
a. Kornoeljehouten juweliershamers uit 1926, links met tonvormige hamerkop en rechts met een naar eigen inzicht aan het werk aan te passen kop
Bukshout, meestal palmhout genoemd, is afkomstig uit Zuid Europa, Noord Afrika, zuidelijk Noord Amerika en Mexico. De beste kwaliteit komt uit Turkije. Het hout is zwaar, duurzaam en mooi glad af te werken. Het werkt niet.
Bukshout wordt gebruikt voor hamerkoppen, een ander typisch produkt zijn kleispatels.
Een voorbeeld.
a. Twee zilversmidshamers van hoge kwaliteit in palmhout, 1926
Lignostone, verdicht beuken, werd omstreeks 1920 op de markt gebracht. Het wordt tegenwoordig gemaakt door lagen beukenfineer met daartussen thermohardende kunstharsen onder hoge druk samen te persen. Lignostone is aanmerkelijk sterker en duurzamer dan gewoon beuken en steenbeuken. Het is bovendien heel elastisch en splijt of breekt niet. De soortelijke massa is iets hoger dan 1, hetgeen gunstig is voor de toepassing in hamers. Verder zijn ook sleggen en kloppers in Lignostone verkrijgbaar.
Hieronder drie hamers van verschillende vorm in lignostone.
a. Hamer met gebogen vierkante kop
b. Hamer met tonvormige kop
c. Hamer van het type Kuras met banden